Drie concrete instrumenten om jouw burgers te betrekken bij belangrijke dossiers 

Sta je als gemeente voor grote uitdagingen: mobiliteit, begroting, lokale fiscaliteit, ruimtelijke ordening, huisvesting, klimaat, een mogelijke fusie?
Heb je nood aan goed gefundeerde, genuanceerde en breed gedragen aanbevelingen van burgers?

✅Een geloot burgerpanel is een krachtig en gestructureerd participatie-instrument dat helpt om complexe, gevoelige of polariserende dossiers aan te pakken.

• Door middel van loting wordt een representatief panel samengesteld. Mensen die normaal niet worden bereikt, kunnen zo ook deelnemen aan het publieke debat, wat zorgt voor meer inclusie.
• Eerst worden deelnemers geïnformeerd over het gekozen onderwerp. Daarna gaan ze erover in gesprek met experten, betrokken actoren én lokale beleidsmakers. Op basis daarvan formuleren ze concrete en realistische aanbevelingen.

Sleutels tot succes

• Goede timing: kies voor een tijdige opstart, vroeg genoeg in de beleidscyclus. Zo dat burgers nog echt inhoudelijke input kunnen geven.
• Een helder mandaat voor het burgerpanel. ‘Waar zullen jullie aanbevelingen voor dienen?’’ en expliciet engagement van het lokaal bestuur.
• Voldoende tijd en middelen voor opvolging en terugkoppeling.
   

 In de praktijk

• Voorzie 4 maanden voor voorbereiding en uitvoering, en 4 à 6 maanden voor opvolging.
• Werk met een externe partij voor facilitering en moderatie.
• Betrek vanaf het begin alle relevante gemeentelijke diensten: participatie, communicatie én inhoudelijke diensten.
   

Wil je politici nauwer betrekken in het proces? Overweeg dan een gemengde commissie.

• Dit is een variant op het burgerpanel waarbij gelote burgers en lokale mandatarissen samen rond de tafel zitten. Deze groep bestaat gewoonlijk uit ¾ burgers en ¼ verkozenen.
• Samen formuleren ze aanbevelingen op basis van degelijke informatie en overleg.
• Nadien worden hun conclusies overgemaakt aan het bevoegde bestuur.

✅ Een gemengde commissie kan helpen om eventuele politieke terughoudendheid over het betrekken van burgers bij de beleidsvorming te overkomen. Zo’n commissie bevordert wederzijds begrip en vergemakkelijkt de vertaling van aanbevelingen naar beleid, aangezien politici het hele proces meevolgen.

Voorbeelden: Het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest & Het Waals Parlement.

Sleutels tot succes

• Goede timing: kies voor een tijdige opstart, zodat burgers reële inspraak kunnen uitoefenen in het beslissingsproces.
• Een helder mandaat voor het burgerpanel en expliciet engagement van het lokaal bestuur.
• Voldoende tijd voor opvolging voor het einde van de legislatuur
   

 In de praktijk

• Zorg voor professionele begeleiding om het evenwicht te bewaren tussen politiek ervaren verkozenen en burgers.
• Voorzie ook hier 4 maanden voor organisatie en 4 à 6 maanden voor opvolging.
• Betrek alle relevante gemeentelijke diensten van bij de start.
  
   
   

Wil je alle inwoners betrekken bij een of meerdere beleidsopties?
✅ Een preferendum is een vorm van volksbevraging waarbij alle inwoners zich kunnen uitspreken over beleidsvoorstellen.

• Burgers kunnen hun voorkeur uitspreken op een schaal: bv. volledig akkoord, gedeeltelijk akkoord, gedeeltelijk niet akkoord, helemaal niet akkoord.
• Zo wordt de polarisatie van een klassieke ja/nee-vraag vermeden en verkrijg je als lokaal bestuur meer genuanceerde inzichten waarop je het beleid kan afstemmen.

Sleutels tot succes

• Kies een politieke vraag die de hele bevolking aanbelangt.
• Gebruik eenvoudige en neutrale formulering van de vragen of voorstellen.
• Stel meerdere mogelijkheden om deel te nemen ter beschikking: online en fysiek.
• Ga voor een helder mandaat: burgers moeten weten wat de gemeente met de resultaten zal doen.
   

 In de praktijk

• Test de vraagstelling eerst met een divers comité en inwoners.
• Werk samen met een gespecialiseerd digitale operator.
• Voorzie een brede communicatiecampagne.
   

1. Coördineer de verschillende participatie-instrumenten rond eenzelfde project
2. Veranker participatie in het gemeentelijk reglement
3. Maak van burgerparticipatie een vaste praktijk
   
    

Deze aanpak combineert de verschillende voordelen en versterkt zo de impact. Zo bereik je meer mensen en verhoog je de zichtbaarheid en legitimiteit van het traject.

• Panel + online participatieplatform
  Laat burgers onderwerpen of ideeën aanreiken voor het panel. Betrek de bevolking in het debat via het digitale platform van de gemeente. Bijvoorbeeld door een onderwerp aan te reiken of ideeën te geven die aan het panel ter beschikking worden gesteld. 
   
• Panel + preferendum
  Laat de brede bevolking de aanbevelingen van het burgerpanel valideren of prioriteren. Zo krijgt het bestuur genuanceerde informatie in handen waarop het beleid kan steunen. Met deze combinatie verwerk je de diepgang van een panel met de grootschaligheid van een preferendum.
   
• Participatief budget + panel
  Als je gemeente een burgerbudget organiseert, kan je de selectiejury samenstellen uit gelote burgers. Op deze manier worden de voorstellen heel neutraal geformuleerd, door een divers burgerpanel, die dan voorgelegd kunnen worden aan de hele bevolking.

Zo creëer je transparantie en leg je een aantal kwaliteitsgaranties voor participatie vast.

Het reglement zet hoe participatietrajecten worden georganiseerd vast.

• Wie kan een panel of preferendum opstarten
• Onder welke voorwaarden
• Hoe wordt de vraag bepaald
• Welke opvolging komt er
   

Zo tonen gemeenten aan hun burgers dat participatie geen uitzondering is, maar een structureel onderdeel van beleid en hun betrokkenheid niet enkel afhangt van een specifiek dossier.
 

• Gemeenten die regelmatig burgerpanels organiseren, winnen aan slagkracht.
• De administratie bouwt expertise op, waardoor de processen kwalitatiever en goedkoper worden. Vandaag bekijken meerdere Belgische gemeenten de oprichting van een permanent burgerberaad, zoals bijvoorbeeld het internationaal erkende Ostbelgien Modell in de Duitstalige Gemeenschap.